Bandaríkin
Bandaríkin eru eina eftirlifandi stórveldi heims. Landið er það fjórða stærsta í heimi og þar er fjölbreytt loftslag, landslag, dýralíf og plöntulíf.
Helstu tölur og staðreyndir
-
Höfuðborg
- Washington
-
Þjódernishópar
- Hvítir 82%, svartir 13%, asíubúar 4%,indíánar og innfæddir Alaskabúar 1%
-
Tungumál
- Enska, spænska, önnur evrópsk tungumál og pólýneska
-
Trúarbrögð
- Mótmælendur 52%, kaþólikkar 24%, mormónar 2%, gyðingar 1%, múslímar 1% aðrir/óskilgreint 20% (2002)
-
Sjtórnarform
- Þingbundið sambandslýðveldi
-
Verg landsframleiðsla á hvern íbúa
- 76 399 PPP$
-
Aðrir áfangastaðir
Landafræði
Bandaríkin eru fjórða stærsta land heims. Landslagið er fjölbreytt, með sléttur frá Atlantshafinu að skógi vöxnum fjöllum í austri. Mississippi-Missouri áin, fjórða stærsta á heims, rennur í gegnum Bandaríkin út í Mexíkóflóa. Í vestri eru stórar sléttur allt að Klettafjöllum. Fyrir vestan fjöllin eru eyðimerkur og Miklagljúfur. Sierra Nevada-fjöll eru við Kyrrahafsströndina, samhliða Klettafjöllum. Hæsta fjall landsins, McKinley-fjall í Alaska, er 6194 metra yfir sjávarmáli. Í stærstum hluta Bandaríkjanna er temprað loftslag, en á Havaí og Flórída er hitabeltisloftslag og heimsskautaloftslag í Alaska. Gríðarlega mikill koltvísýringsúrgangur (CO2) er stórt umhverfisvandamál. Notkun áburðar og skordýraeiturs mengar grunnvatnið og skortur á drykkjarvatni á sumum svæðum útheimtir reglur um neyslu vatns.
Saga
Með fornleifagreftri hafa fundist spor eftir víkinga þar sem nú eru Bandaríkin, en svæðið varð ekki nýlenda Evrópubúa fyrr en 1500 e. Kr. Árið 1776 slitu 13 nýlendur við Atlantshafsströndina sig lausar frá Bretlandi og mynduðu Bandaríkin. Landið stækkaði smám saman og árið 1853 fengu Bandaríkin þau landsvæði sem þau búa yfir í dag. Ríkin tvö Alaska og Havaí voru tekin inn árið 1959. Árið 1861 braust út borgarastyrjöld á milli Norður- og Suðurríkjanna. Suðurríkin gáfust upp árið 1865, sem leiddi til afnáms þrælahalds. Borgarastyrjöldin var mikilvæg í tilliti til herkænsku- og vopnaþróunar og fyrri heimsstyrjöldin styrkti orðspor Bandaríkjanna sem hernaðarveldis. Bandaríkin komu vel út úr seinni heimsstyrjöldinni og urðu fyrsta fastaríki öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna. Eftir fall Sovétríkjanna, á tíunda áratugnum, er landið eina stórveldi heims. Árið 2001 urðu Bandaríkin fyrir hryðjuverkaárás og hafa eftir það verið í fararbroddi í herferð gegn hryðjuverkum.
Vistfræðileg fótspor
4,8
Samfélag og stjórnmál
Bandaríkin eru sambandslýðveldi og samanstanda af 50 ríkjum. Alríkisstjórnvöldin hafa yfirumsjón með utanríkismálum, varnarmálum, borgaralegum réttindum, sköttum, póstþjónustu, seðlabankanum og milliríkjaviðskiptum. Ríkin sjá aðallega um almenna löggjöf. Stjórnarskráin frá 1787 er enn í gildi, með nokkrum breytingum þó. Í Bandaríkjunum er fjölflokkakerfi, þar sem demókratar og repúblikanar eru ráðandi. Í bandaríska þinginu eru tvær deildir; fulltrúadeildin og öldungadeildin. Forsetinn er bæði forsætisráðherra og æðsti yfirmaður hersins, hann getur beitt neitunarvaldi á löggjöf frá þinginu. Dómskerfi landsins er flókið, þar sem hvert hinna 50 ríkja hefur sitt réttarkerfi. Bandaríska þjóðin er mjög fjölbreytt, þar býr mikið af innflytjendum. Hlutfall íbúa af evrópskum uppruna fer minnkandi, en latneski hluti íbúanna eykst stöðugt.
Lífskjör
20 av 188
Hagkerfi og viðskipti
Bandaríkin eru leiðandi efnahagsstórveldi í heiminum. Hið fría markaðshagkerfi hefur einkennt efnahag landsins. Lögð er áhersla á einkavæðingu með takmarkaðri aðkomu stjórnvalda. Vegna fjölbreytileika í legu, náttúruauðlindum, loftslagi, samgöngum og samskiptum hafa Bandaríkin fjölbreytta viðskiptasamsetningu með miklum mun á milli ríkja. Þjónustugreinar standa undir stærstum hluta vergrar landsframleiðslu, þar á eftir kemur iðnaður, námuvinnsla og byggingarvinna. Landið er mjög framarlega í rannsóknum og þróun. Utanríkisviðskipti eru mjög mikilvæg fyrir Bandaríkin og undanfarin ár hefur þungamiðja viðskiptanna færst frá Evrópu til Asíu. Bandaríkin hafa verið í framlínunni við stofnun fríverslunarsamtaka eins og WTO og NAFTA. Vegna langra vegalengda á milli staða er í landinu vel þróað samgöngukerfi, í lofti, láði og legi. Fjármálakreppan árið 2008 hafði mikil áhrif á Bandaríkin. Atvinnuleysi jókst töluvert og ríkið hefur þurft að finna leiðir til þess að halda jafnvægi í efnahagsmálum. Þó ástandið fari batnandi bíða Bandaríkjanna ýmsar áskoranir.
Kort
Tölfræði
Á þessari síðu er gildi fyrir landið Bandaríkin fyrir allar mælistikur (frá því ári sem síðast barst). Þú getur auðveldlega borið þessi gildi saman við gildi frá öðru ríki. Sjá vísir
Mannfjöldi
Íbúar
339 996 563
Fæðingartíðni
Meðalfjöldi barna sem hver kona eignast
1,7
Barnadauði
Meðalfjöldi barna sem deyja áður en þau ná fimm ára aldri, miðað við hver 1000 fædd börn
6
Fátækt
Verg landsframleiðsla (VLF) á mann
Hér hefur landsframleiðslu verið skipt jafnt milli íbúa landanna og leiðrétt fyrir kaupmætti
76 399
Hungur
Hlutfall íbúa sem eru vannærðir
Loftslag
CO2-losun
Fjöldi tonna koltvísýrings sem hver íbúi losar
13,03
Heilsa
Bóluefni
Hlutfall barna sem eru bólusett fyrir mislingum
Drykkjarvatn
Hlutfall íbúa sem hafa aðgang að hreinu drykkjarvatni
9,7
Menntun
Læsi og skrifleg færni
Hlutfall íbúa, 15 ára og eldri, sem eru læs og skrifandi
Skólaganga
Hversu mörg ár er gert ráð fyrir að hvert barn gangi í skóla?
12,89
Jafnrétti
Kynjamismunun
Kynjamismunun á sviðum heilsu, aðkomu að mikilvægum ákvarðanatökum og atvinnuþátttöku.
